TÜRK TARİHİNDEKİ DESTANLAR VE ÖZELLİKLERİ
OĞUZ KAĞAN DESTANI: Oğuz Kağan Destanı Türk destanlarından, Hun-Oğuz destanları grubundandır. Oğuz Kağan Destanı'nın beş ayrı yazması vardır. Çağatayca, Farsça ve Uygurca yazmalardaki Oğuz Kağan Destanı; Oğuz boyları, Türk dili, edebiyatı, folkloru, târihi ve kültürü hakkında bilgi verir. Destan Türklerin atası olduğu varsayılan Oğuz Kağan'ın hayatını anlatır.
KELİLE VE DİMME Kelile ve Dimne M.Ö. 1 yüzyıl civarında yaşadığı düşünülen Beydeba tarafından kaleme alınmış fabl tarzında hikâyeler barındıran bir hikâye kitabıdır. Beydeba'nın yaşadığı zaman hakkında birçok ihtilaf bulunmakta ise de kitabın Depşelem isimli bir Hint hükümdarı zamanında yazıldığı düşünülmektedir. Zira eserin hükümdara sunulduğu ve hükümdara bir tür nasihat niteliğinde olduğu öne sürülmüştür. Fabl türünün ilk ve en önemli örneklerinden olan Kelile ve Dimne`deki hikâyeler siyasetten erdeme kadar birçok farklı konuyu ele almıştır. | MANAS DESTANI Kırgızların millî destanıdır. Manidinini yaşayan Karahitaylar ile Müslüman Karahanlılar arasındaki mücadelede Kırgızların durumunu ve Manas adlı kişiyi anlatan destan, çeşitli kaynaklar tarafından XV. yüzyıldan XII. yüzyıla kadar dayandırılır. Ünlü Türkolog Wilhelm Radloff (1837-1918), Manas Destanı'yla ilgili ilk derlemeyi, Kırgızistan'ın Tokmok kenti güneyindeki Sarı Bağış boyuna mensup bir Manasçıdan (destanı günümüze kadar nesilden nesile aktaragelen sözlü anlatıcılar) 1869'da yapmıştır. Halk arasında bu sözlü halk edebiyatı anlatıcılarına ırçı veya Comokçu da denmiştir. Manas Destanı'na hala eklemeler yapılmaktadır ve destanın 130'dan fazla varyantı vardır
GÖÇ (KUTLU DAĞ) DESTANI Bir Uygur destanıdır. Uygur Türklerinin ulusal birliğini koruyan tılsım bozulunca, yurtlarını bırakarak güney batıya doğru nasıl göç ettiklerini anlatır |
ALP ER TUNGA DESTANI-İSKİTLER Divânu Lügati't-Türk'te Alp Er Tunga Tonğa Alp Er" Afrasyap demektir; “ Merv şehrini yapan zattır” sözleriyle Efrasiyab ve Alp Er Tunga'nın aynı kişiler olduğunu bildirir.
DEDE KORKUT DESTANI Oğuz Türklerinin bilinen en eski epik destanlarındandır. 15. ve 16. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. Dede Korkut Kitabı’ndaki hikâyeler tarih boyunca dilden dile, anlatıcıdan anlatıcıya aktarılan bir sözlü gelenek ürünüdür. Kıpçakların ve Hristiyanların Oğuz Türkleriyle yaptığı mücadeleler Dede Korkut Kitabı’ndaki bazı kısımların ortaya çıkmasına sebep olmuş olabilir. | DANİŞMENDNÂME Dânişmendnâme; Anadolu'nun fethini ve bu mücadelenin kahramanlarını anlatan, 12. yüzyılda sözlü olarak şekillenen 13. yüzyılda yazıya geçirilen İslâmî Türk destanlarındandır.
TÜREYİŞ DESTANI Bir Uygur destanıdır. Büyük Türk İmparatorluğunu Göktürkler' den devralan Uygur Türkler' i, Türeyiş Destanı ile soylarının vücud buluşunu anlatırken aynı zamanda da, bütün Türk boylarında hakim bir inanış olarak beliren, soyun ilahi bir kaynağa bağlanması fikrini bir kere daha belirtmiş olmaktadırlar. |
ŞU DESTANI-İSKİTLER MÖ 330-MÖ 327 yıllarındaki olaylarla bağlantılı olan eski bir Türk destanıdır. Bu tarihlerde Makedonyalı İskender, İran'ı ve Türkistan'ı istilâ etmişti. Bu dönemde Saka hükümdarının adı Şu idi. Bu Destanda Türklerin İskender'le mücadeleleri ve geriye çekilmeleri anlatılmaktadır.
EDİGE DESTANI Bu destanda XIII yüzyılda Hazar denizi kıyısında kurulan Altınordu Hanlığının XV. yüzyılda Timurlular tarafından yıkılışı anlatılmaktadır. Destanın adı, Altınordu Hanı ve bu destanın kahramanı Edige Mirza Bahadır'a atfen verilmiştir. | ERGENEKON DESTANI - GÖKTÜRKLER Türk iline, Oğuz Han soyundan İl Han hükümdar olur. Tatarların hükümdarı ise Sevinç Han’dır. Aralarında savaş başlar. “Ergene”, “dağ kemeri”; “kon” ise “dik” demektir. Burada Kıyan ve Nüküz’ün oğulları çoğalır. Dört yüz yıl sonra o kadar çoğalırlar ki artık oraya sığmazlar. Ergenekon’dan çıkış günü “nevruz”dur (21 Mart’ta bahar bayramı olarak kutlanmaktadır.). Ergenekon Destanı, 13. yüzyıl Moğol tarihçisi Reşidüddin tarafından yazıya geçirilmiştir. |
BOZKURT DESTANI – GÖKTÜRKLER Yol gösterici, kutlu kurt, tüm Türk ve Moğol boylarının ortak ongunudur. Bazı Türk ve Moğol boyları, soylarının bu kutlu varlıktan türediğine inanırlar. Çoğu zaman soyun bir kolu Gökkurt’tan, diğer kolu ise Gökgeyik’den gelmektedir. Kurt sürülerinin başında bulunup idare eden kurtlara da Gökkurt denilir. Kaskır ve Börü kelimeleri de değişik lehçe ve şivelerde kurt demektir. Bozkurt gökyüzünü temsil eder. Alageyik ise yeryüzünün simgesidir. Bozkurt, bugün Türk milliyetçiliğinin sembolüdür. Atatürk tarafından da ulusal sembol ilan edilmiş ve birçok yerde kullanılmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türk Parası üzerine Bozkurt resimleri basılmıştır. | BATTALNÂME 8. yüzyılda Emevi-Bizans savaşlarında ün kazanan Arap komutan Battal Gazi'nin efsanevi yaşamı ve kahramanlıkları çevresinde oluşan halk öyküsüdür. Battalname'nin 11. yüzyıl sonları ile 12. Yüzyıl başlarında yazıldığı sanılmaktadır. Zâtü'l-Himme ile Battalname arasında konu benzerliği vardır.
KÖROĞLU DESTANI Kahramanı Ruşen Ali'nin ve babası Koca (Seyis) Yusuf'un Bolu Beyi ile olan mücadelelerini ele alır. Kahramanı 16 yüzyılda yaşamış halk ozanı Köroğlu'dur (Ruşen Ali). Bu destan Yaşar Kemal'in Üç Anadolu Efsanesi yapıtında yazına kazandırılmıştır. |
İLAÇ BİLGİ ` Şehnâme, Gılgamış, İgor, Şinto ve İlyada gibi destanlar Türk destanı değildir. ` Karabalgasun/Sine-Uşi/Moyen-çur/Bugut Yazıtları Uygurlar dönemine ait yazıtlardır. Üzerlerinde Türkçe, Çince ve Soğdca yazılar yer almaktadır. Yenisey Yazıtları Kırgızlara aittir. V. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır |
Dünya Edebiyatındaki Doğal Destanlar
Dünya Edebiyatındaki Yapma Destanlar
|