6.3. 1950’Lİ YILLARDA TÜRKİYE


6.3. 1. Siyasi Hayat

-14 Mayıs 1950 seçimleriyle başlayan Demokrat Partinin iktidarı kesintisiz olarak on yıl devam etti ve 27 Mayıs 1960 yılındaki askerî darbeyle sona erdi.

-Bu süreç boyunca CHP ana muhalefet partisi görevini üstlendi.

-DP iktidarının ilk yıllarında 18 Temmuz 1932 tarihli genelge ile başlayan ezanın Türkçe okunması uygulamasına 16 Haziran 1950’de son verildi.

-Bu tarihten sonra ezanın okunuşu aslına döndürüldü.

-Yine aynı dönemde halkı kışkırtmak amaçlı Atatürk heykellerine yapılan saldırılar üzerine 25 Temmuz 1951’de Atatürk’ün manevi şahsiyetini korumak için Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun çıkarıldı.

-Köy Enstitüleri 1954’te öğretmen okullarına dönüştürüldü.

-1950’den 1954’e kadar geçen süreçte Türkiye ekonomisinde kalkınmanın yaşandığı bir dönem oldu.

-Ekonomide tarım sektörüne öncelik verildi.

-DP, sanayide de özel sektöre dayalı bir siyaset uyguladı.

-Ekonomiyi geliştirmek için yabancı sermaye teşvik edildi. Bu amaçla 1951’de Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu çıkarıldı.

-Dış politikada ise Sovyet Rusya tehlikesi karşısında ABD’nin desteğini sağlamaya devam edildi.

-1954 seçimlerinin ardından DP, oylarını önemli ölçüde artırarak iktidarını devam ettirdi.

-DP iktidarı döneminde olumlu gelişmeler yaşanırken iç ve dış politikada olumsuz gelişmeler de ortaya çıktı.

-Dış politikada; Kıbrıs Meselesi ve 6-7 Eylül Olayları’nın yaşanması büyük sıkıntılara yol açtı.

-İktidar ve muhalefet çatışmasının en şiddetli olduğu dönemde DP, 1958 yılında yapılacak seçimleri erkene aldı ve seçimlerin 27 Ekim 1957’de yapılacağını duyurdu.

-Altı ay öne alınan seçimleri DP kazandı, ancak diğer seçime göre muhalefet bu seçimden güçlenerek çıkmıştı.

-DP %47,7 oy oranı ile 424 milletvekili çıkardı. Bu dönemde de DP kadrolarında ciddi bir değişiklik olmadı. - -TBMM, 2 Kasım 1957’de Celal Bayar’ı 413 oyla üçüncü kez cumhurbaşkanı seçti.

-1958’de Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Köylü Partisi birleşip Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) adını aldı.

-Hürriyet Partisi de CHP’ye katıldı.

-Muhalefet partilerinin birleşme yoluna gitmesi, iktidar-muhalefet ilişkilerini daha da sertleştirdi. Muhalefetin birleşmesi üzerine DP öncülüğünde Vatan Cephesi kuruldu.

-Bu durumu hükümetin aleyhine kullanan muhalefetin kışkırtmasıyla ülkedeki siyasî gerginlik arttı.

-Siyasal gerginliği azaltmak ve istikrarı sağlamak isteyen hükümet 18 Nisan 1960’da DP milletvekillerinden oluşan ve olağanüstü yetkilere sahip Tahkikat Komisyonu’nu kurdu.

-Komisyon ülkenin istikrarını bozacak her türlü yıkıcı faaliyete müdahale etme yetkisine sahip olacaktı. Komisyon, kararlarına uymayan yıkıcı faaliyette bulunanlara hapis cezası verme yetkisine de sahip olacaktı.

-27 Mayıs 1960’ta Millî Birlik Komitesi adlı bir cunta yapılanması, Türk Silahlı Kuvvetler adına millî iradeyi hiçe sayarak ülke yönetimine el koydu.

-DP üyeleri tutuklandı, anayasa ve meclis feshedildi.

-Tüm siyasi faaliyetler askıya alındı.


6. 3. 2. Ekonomik Hayat

-1950 seçimleri ile iktidara gelen Demokrat Parti, Liberal ekonomi anlayışını savundu.

-Özel teşebbüsün ön planda olduğu bir ekonomik program benimsendi.

-Yabancı ve yerli sermayenin sanayiye girmesini teşvik etmek amacıyla 1950’de Türkiye Sınaî Kalkınma Bankası kuruldu.

-Ekonomiyi canlandırmak amacıyla 1951’de “Yabancı Sermaye Yatırımlarını Teşvik Kanunu” çıkartılarak yabancı sermayenin Türkiye’ye gelmesi kolaylaştırılmaya çalışıldı.

-Başta Almanya ve ABD firmaları olmak üzere birçok yabancı firma Türkiye’de yatırımlar yaptı. Dönemin en çok tartışılan konularından biri de Petrol Kanunu oldu.

-Bu kanunla birlikte birçok yabancı şirkete Türkiye’de petrol arama izni verildi.

-DP, ekonomide liberalizm politikasını benimsemiş olmasına rağmen yatırımların birçoğunu yine devlet yapmak zorunda kaldı.

-Makine Kimya Endüstri Kurumu,

-Denizcilik Bankası,

-Et ve Balık Kurumu,

Devlet Malzeme Ofisi,

-Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı,

-Ereğli Demir Çelik Fabrikaları gibi birçok Kamu İktisadi Teşekkülü (KİT) kuruldu.

-Demokrat Parti Dönemi’nde tarım sektörü ön planda tutuldu.

-Türkiye nüfusunun büyük bir kesimi kırsal alanda yaşamakta ve tarımla uğraşmaktaydı.

-Çiftçiye ucuz kredi verildi ve tarımda makineleşme hızlandırıldı.

-Geleneksel tarım uygulamalarından modern tarıma doğru geçiş sağlandı.

-Marshall yardımlarıyla başta traktör olmak üzere modern tarım aletlerinin sayısında büyük artış oldu.

-Yapılan tüm çalışmalar ve hava koşullarının tarıma elverişli gitmesiyle 1950-1954 yılları arasında tarımsal üretimde büyük bir artış sağlandı.

-Marshall Planı çerçevesinde yapılan yardımlar sadece tarım alanında değil madencilik, ulaştırma ve bayındırlık alanlarında da kullanıldı.

-ABD, yardımların kara yolları yapımı için de kullanılmasını istedi.

-Bu yüzden demir yolları yapımı durdurulup kara yolları yapımına ağırlık verildi.

-Amerikalı teknik uzmanların girişimiyle 1949’da Kara yolları İdaresi kuruldu.

-II. Dünya Savaşı sonrasında da uygulanmış olan Millî Korunma Kanunu tekrar uygulamaya konuldu. Bütün tedbirlere rağmen ekonomideki sıkıntılar artarak devam etti.


6. 3. 3. Sosyal ve Kültürel Hayat

-1950’li yıllardan itibaren kentlerdeki sanayileşme ile beraber köylerden kentlere göçler daha da artarak devam etti. -Türkiye’nin toplumsal ve ekonomik yapısında önemli değişimler beraberinde geldi.

-Bu dönemde Garip Akımı’nın ardından İkinci Yeni şiir anlayışı ortaya çıktı.

-Yine bu dönemde ortaya çıkan Attila İlhan öncülüğündeki Maviciler ise şiirde yeniliği savunup şairanelikten ödün vermeden romantik bir duyarlılıkla toplumcu gerçekçiliğin sözcüsü oldular.

-Dönemin diğer önemli edebiyat topluluğu ise eskiyi inkâr ve reddetmeden yenilik arayışını sürdüren, geleneklere bağlı bağımsız sanatçıların oluşturduğu Hisarcılar Grubu idi.

-Hisarcılar Grubu, edebiyatta millî zevk ve anlayışını sürdürüp yaşayan dili kullandılar.

-Önceden daha çok konserlerde veya radyodan dinlenen müzik, toplumsal, ekonomik, teknolojik alandaki gelişmeler sayesinde endüstri hâline gelmeye başladı.

-1950 sonrasında gelirleri ve şehirle irtibatı artan kırsal kesimde, serbest bırakılan ithalatın da etkisiyle radyo, plak ve müzik cihazlarına olan ilgi arttı.

-Müzik evlere kadar girebilen bir sanat dalı hâline geldi.

-Müzik alanında devlet kontrolü azaldı ve serbestlik sağlandı.

-Tüm dünyada olduğu gibi Jazz (caz) ve Rock’n Roll (rakın rol) gibi müzik türleri bu dönemde Türkiye’yi de etkisi altına aldı.

-Yabancı müzik türlerine olan ilgi, yabancı dilde şarkılar söyleyen yerli sanatçıların ortaya çıkmasını sağladı. -Diğer yandan Klasik Türk müziği ve Türk Halk müziği doğal süreci içinde gelişimini sürdürmeye devam etti. -Dönemin önemli ses sanatçıları arasında Aşık Veysel , Zeki Müren, Müzeyyen Senar yer almaktadır.

-Sinema tarihinde 1950-1960 yılları Yeşilçam Sineması olarak geçmektedir.

-1953’te ilk senaryosu “Kanlı Para” ile sinema hayatına atılan Safa Önal, en fazla filme çekilmiş senaryoya sahip kişi olarak Guinness (Gines) Rekorlar Kitabı’na girmiştir.

-Sefa Önal’ın 395 senaryosu filme çekilmiştir.

-Yeşilçam Sineması bu dönemden itibaren başarılı filmlere imza atmıştır.