PAROLAMIZ YA İSTİKLAL YA ÖLÜM

Abdullah ŞAHİN

MENÜ
10.SINIF TARİH DERSİ
12.SINIF İNKILAP TARİHİ DERSİ
T.C İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ
YNT TV

TÜRKİYE-İNGİLTERE İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-İNGİLTERE İLİŞKİLERİ

Musul (Irak Sınırı) Sorunu

Z      Lozan’da bu sorun çözümlenememiş, Türkiye ile İngiltere’nin mandası altındaki Irak Hükümeti arasında 9 ay içerisinde başlayacak ikili görüşmelere bırakılmıştı.

Z      İngiliz ve Türk heyetleri 1924’te İstanbul’da toplanan Haliç Konferansı’nda konu ile ilgili görüşmelere başlamış, ancak İngiltere’nin “Hakkâri Vilâyeti”nin Irak sınırları içinde olduğunu ileri sürmesi üzerine konferanstan herhangi bir sonuç çıkmamıştır. Haliç Konferansı’nın sonuçsuz kalması üzerine, sorun Milletler Cemiyeti’ne taşınmıştır. Milletler Cemiyeti’ne bağlı La Haye Adalet Divanı’ndaki görüşmeler devam ederken, Milletler Cemiyeti’nin bölgeye gönderdiği bir komisyon “Irak Sınırı” ile ilgili tespitini yapmış ve hazırladığı Brüksel Hattı Raporu’nda “Musul”un Irak sınırları içinde olduğunu belirtmiştir.

Z      İngiltere, Türkiye’nin tutumunu yumuşatmadığını bahane ederek, Türkiye – lrak hattında bazı sınır olayları çıkarttı ve kendi istekleri kabul edilmezse, bu bölgede askeri bir harekâtta bulunacağına dair Türk Hükümeti’ne bir ültimatom verdi.

Z      Türkiye bu ültimatoma, “sınırlarını ve bağımsızlığını korumak için her türlü tedbire başvuracağı” şeklinde karşılık verince, İngiltere askeri bir harekâta girişmeye cesaret edemedi.

Z      Bunun üzerine Türkiye Cumhuriyeti, Milletler Cemiyeti’ne başvurarak, sorunun çözümlenmesinde Lozan Antlaşması hükümlerince yardımcı olunmasını istemiştir (30 Eylül 1924). Cemiyet’in oluşturduğu komisyon, yanlı bir karar alarak Musul’un Irak’a bırakılmasını uygun görmüştür.

Z      Bu karara tepki gösteren Türkiye Cumhuriyeti, sorunu daha sonra “Uluslararası Lahey Adalet Divanı”na götürmüşse de buradan da olumlu bir sonuç alamamıştır.

Z      İngiltere, adı geçen bu uluslar arası örgütlerde etkin olduğundan, Türkiye’nin lehine karar çıkmasını engellemiştir.

Z      Türkiye, son çare olarak Musul üzerine askeri harekâtta bulunmak için orduyu teyakkuza geçirdi ve hazırlıklara başladı.

Z      İngiltere, bu harekâtı önlemek için Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Şeyh Sait İsyanı’nın çıkmasında ve yayılmasında önemli bir rol oynadı (13 Şubat 1925).

Z      İngiltere’nin planı gerçekleşti ve Türkiye Şeyh Sait İsyanı’ndan dolayı zayıf düşerek, askeri harekâtı başlatamadı.

Önemli Uyarı: Bu süreçte İngiltere, Musul konusunda kârlı çıkabilmek ve Türkiye’nin olası askerî harekâtını engelleyebilmek için 1924’te Hakkâri’de çıkan Nasturî İsyanı ile 1925’te Diyarbakır’da başlayan Şeyh Sait Ayaklanması’nı desteklemiştir.

Bütün bu olaylar nedeniyle Türkiye konunun üzerine daha fazla gidemedi. Ayrıca Türkiye’nin içeride çözüm bekleyen ekonomik ve sosyal sorunları da vardı.

Z      Sonuçta Türkiye ve İngiltere arasında Ankara Antlaşması (5 Haziran 1926) imzalanmıştır.

 

1926 Ankara Antlaşması’na göre;

 Türkiye-Irak sınırı 29 Ekim 1924 tarihli Brüksel Hattı’na göre belirlenecek.

Musul ve Kerkük Irak’a verilecek, Hakkâri ise Türkiye’de kalacak.

 Irak, petrol gelirlerinin % 10’nu 25 yıl süre ile Türkiye’ye verecek. (Türkiye 1929 Dünya Ekonomik Buhranı nedeniyle bu hissesini 500.000 sterline terk etmiştir.)

i   Türkiye bu % 10’luk hisseyi 1930 yılına kadar 4 yıl süre ile aldı. 1930’da dünyada etkili olan ekonomik bunalım nedeniyle, geri kalan 21 yıllık hissesini 500.000 İngiliz Sterlini karşılığında İngiltere’ye bırakmıştır.

i   Musul – Kerkük Türklerinin kültürel hakları saklı tutulmuş; Hakkâri sınırlarımıza dâhil edilerek bugünkü Irak sınırımız çizilmiştir.

i   Irak sınırı (Musul Sorunu), Misak-ı Milli’ye aykırı olarak çözümlenmiştir.

 

Rektör Uyarıyor

HALİÇ KONFERANSI ( 19 MAYIS 1924)

Haliç Konferansı, 19 Mayıs 1924 tarihinde şu an Kuzey Saha Deniz Komutanlığı olan Bahriye Nezareti binasında, Musul meselesinin ve Türkiye ile Irak arasındaki sınırının çözüme kavuşturulması için Türkiye ile İngiltere arasında yapılan toplantılar silsilesi. Bu konferansta İngiltere Türkiye'den Hakkari'ye kadar uzanan toprakları talep etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti'ni Büyük Millet Meclisi Başkanı Fethi Okyar, İngiltere'yi de Sir Percy Cox temsil etmiştir.

 


Yorumlar - Yorum Yaz
Anket
"PAROLAMIZ YA İSTİKLAL YA ÖLÜM" KİTABIMIZI OKUDUNUZ MU?
TÜRK İSLAM DEVLETLERİ TARİHİ
OSMANLI DEVLETİ TARİHİ
abdullahhoca

SİTEMİZE GÖSTERMİŞ OLDUĞUNUZ İLGİYE TEŞEKKÜRLER...
TARİH BİZDEN ÖĞRENİLİR.
Site Haritası