ŞEYH SAİT AYAKLANMASI (13 ŞUBAT – 3 HAZİRAN 1925)

• Halifeliğin kaldırılmasından sonra gericilerin ön plana çıkması ve din elden gidiyor iddiaları.
• Musul konusunda Türkiye’yi zayıf duruma düşürmek isteyen İngiltere’nin doğu bölgesinde yaptığı çalışmalar da etkili olmuştur.
• İngiltere bu ayaklanmayı çıkartmakla Sevr Antlaşması’nda kurulması istenen Kürdistan Devleti’ni tekrar gündeme getirmiştir.
• Şeyh Sait Ayaklanması, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da birçok ili (Diyarbakır’da başladı) içerisine alacak şekilde genişlemiştir.

Ayaklanmanın bastırılması için alınan önlemler şu şekildedir;

• Fethi Okyar Hükümeti istifa etti. İsmet İnönü yeni hükümeti kurdu.
• Takrir-i Sükûn (Huzuru Sağlama) Yasası çıkartıldı (4 Mart 1925). Bu kanun 1929’a kadar yürürlükte kaldı.

Önemli Uyarı: Takrir-i Sükûn Kanunu, ilk defa Şeyh Sait Ayaklanması’nın bastırılmasında kullanılmıştır.

ü  İstiklal Mahkemeleri kuruldu (üçüncü kez)

ü  Bölgede kısmi seferberlik ilan edildi.

ü  Basına sansür uygulanmıştır.

ü  Bu önlemlerin alınması ve uygulanması sonucu ayaklanma 3 Haziran 1925’te isyan  bastırıldı.

Sonuçları;

ü  Türkiye’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası isyanda rolü olduğu gerekçesiyle kapatılmıştır (5 Haziran 1925).

ü  Şeyh Sait isyanı, Türkiye’de çok partili hayata geçiş için ortamın uygun olmadığını ve henüz demokrasinin tam anlamıyla uygulanamayacağını göstermiştir.

ü  İngiltere bu isyanı kullanarak Musul sorununun Milletler Cemiyetinde Türkiye aleyhine çözümlenmesini sağlamıştır.

ü  Cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik ilk isyan bastırılmıştır.

Önemli Uyarı: 1926 Ankara Antlaşması’yla Musul, İngiltere’nin mandası Irak Hükümeti’ne bırakılmıştır. Ayrıca bu durum Misak-ı Milli’ye aykırıdır.Misakı Milliden üçüncü tavizdir.

Önemli Uyarı:  Bu olay iç politikada yaşanan sorunların dış politikayı olumsuz etkilediğini göstermiştir.